1. عبادت، به ویژه نمازهاى واجب را به موقع و با حضور قلب و اخلاص کامل انجام دهیم:

«قَدْ اَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ هُمْ فى صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ    (ـ مؤمنون/ 1 ـ 2.)

تحقیقاً رستگار شدند مؤمنان که در نمازشان خشوع دارند.

و در صورت امکان، مقدارى از وقت خود را به توجه قلبى، اختصاص دهیم و براى آن، وقت و جاى مناسبى را در نظر بگیریم:

پروردگارت را به زارى و ترس در (دل) خود یاد کن.

ادامه این کار، موجب انس دل به خدا و چشیدن لذت مناجات با او و بى اعتناشدن به لذت‌هاى مادى مى‌شود. هم چنین انفاق و ایثار را که بهترین وسیله براى دل کندن از لذایذ مادى و تطهیر نفس، از آلودگى به دنیا است فراموش نکنیم:

«وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَاُوْلئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ.»2

کسانى که از بخل نگه داشته شوند، ایشانند رستگاران.

«لَنْ تَنالُوا البِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمّا تُحِبُّونَ.»3

هرگز به نیکى نخواهید رسید تا از آن چه دوست دارید، انفاق کنید.

«خُذْ مِنْ اَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکِّیهِمْ بِها.»4

از اموالشان صدقه‌اى بگیر که به وسیله آن ایشان را تطهیر و تزکیه کنى.

نماز و انفاق، اثر یکدیگر را کامل مى‌کنند و شاید به همین مناسبت باشد که در قرآن شریف غالباً با هم ذکر شده اند:

«وَ اَوْصانى بِالصَّلاةِ وَالزَّکاةِ ما دُمْتُ حَیّاً.»5

و (خدا) مرا سفارش به نماز و زکات کرد مادام که زنده ام.

1ـ اعراف/ 205.

2ـ حشر/ 9؛ تغابن/ 16.

3ـ آل عمران/ 92.

4ـ توبه/ 103.

5ـ مریم/ 31.

------------------------------------

.2 همه روزه مقدارى از وقت خود را به فکرکردن، اختصاص دهیم، فکرکردن درباره صفات و آیات الهى، و هدف آفرینش، و نعمت‌ها و احسان‌هاى بى پایان او، و هم چنین درباره تشخیص راه صحیح، و طولانى بودنمسیر، و کم بودن وقت و نیرو، و کثرت موانع، و بى ارزشىِ اهداف دنیوى، و محدود و مشوب بودن لذت‌هاى آن، و مسبوق و ملحوق بودن آن‌ها به آلام و رنج‌ها و مصیبت‌ها و درباره دیگر چیزهایى که انسان را در پیمودن راه بندگى تشویق مى‌کند و از خودپرستى و دنیاپرستى باز مى‌دارد:

«اِنَّ فى ذلِکَ لایات لِقَوْم یَتَفَکَّرُونَ.   ـ رعد/ 3.

در آن نشانه‌هایى است براى مردمى که مى‌اندیشند.

------------------------------------

3. یک برنامه روزانه بگذاریم براى قرائت قرآن شریف با توجه و تدبیر و هم چنین مطالعه روایات و مواعظ و کلمات حکمت آمیز و احکام فقهى و دستورات اخلاقى تا همواره هدف و راه صحیح آن در خاطرمان بماند و آگاهنده و مذکرى براى خواست کمال جویى ما باشد.

«وَ لَقَدْ یَسَّرْنا الْقُرْانَ لِلذِّکْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّکِر؟    »ـ قمر/ 17، 22، 32 و 40.

تحقیقاً قرآن را براى ذکر (پند و آگاهى میسر ساختیم). پس آیا پندگیرنده‌اى هست؟

و مهم ترین مواد منفىِ این برنامه به قرار ذیل است:

1. در التذاذات مادى، زیاده روى نکنیم که موجب انس نفس به لذت‌هاى حیوانى بشود، بلکه سعى کنیم انگیزه ما در استفاده از نعمت‌هاى دنیوى، تهیه مقدمات سیر، یعنى سلامت و قوّت و نشاط بدن براى عبادت و شکرگزارى باشد. روزه گرفتن و پرنخوردن و کم گفتن و کم خفتن با رعایت اعتدال و حفظ سلامت، جزء این ماده مى‌باشد.

«وَالَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ.کسانى که از یاوه روگردانند.مؤمنون/ 3.

«وَ اَنْ تَصُومُوا خَیْرٌ لَکُمْ.»و این که روزه بگیرید براى شما خیر است. بقره/ 184.

.2 قواى حسى و خیالى را که مى‌توانند به طور تداعى، منشأ انگیزش امیال حیوانى شوند، کنترل کنیم، به ویژه چشم و گوش را از دیدن مناظر شهوت انگیز و شنیدن سخنان و اصوات باطل و سرگرم کننده حفظ کنیم و به طور کلى، از آن چه توجه ما را به چیزهاى غیر مَرْضىِ خدا جلب مى‌کند، خوددارى نماییم:

«اِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالفُؤادَ کُلُّ اُوْلئِکَ کانَ عَنْهُ مَسئُوْلا.»سراء/ 36.

همانا گوش و چشم و دل، درباره همگىِ آن‌ها سؤال خواهد شد.

3. اندیشه خود را از لغزشگاه‌هاى فکرى دور بداریم، مخصوصاً از مطالعه و بحث درباره شبهاتى که قدرت پاسخ گویى به آن‌ها را نداریم، خوددارى کنیم و اگر احیاناً این گونه شبهات به ذهنمان راه یافت یا به گوشمان خورد، فوراً در صدد پیداکردن پاسخ قانع کننده آن‌ها برآییم:

«وَ قَدْ نَزَّلَ عَلَیْکُمْ فِى الْکِتابِ اَنْ اِذا سَمِعْتُمْ آیاتِ اللّهِ یُکْفَرُ بِها وَ یُسْتَهْزَأُ بِها فَلا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتّى یَخُوضُوا فى حَدیث غَیْرِهِ اِنَّکُمْ اِذاً مِثْلُهُمْ اِنَّ اللّهَ جامِعُ الْمُنافِقِینَ وَالْکافِرِینَ فى جَهَنَّمَ جَمِیعاً.»ـ نساء/ 140.

تحقیقاً در کتاب نازل کرده است که هرگاه شنیدید آیات الهى مورد انکار و استهزا قرار مى‌گیرد، با ایشان ننشینید تا در سخن دیگر وارد شوند (اگر نشستید) شما هم مثل ایشان خواهید بود. همانا خدا کافران و منافقان را همگى در دوزخ جمع خواهد کرد.

«مَنْ اَصْغى اِلى ناطِق فَقَدْ عَبَدَهُ فَاِنْ کانَ النّاطِقُ یُؤَدّى عَنِ اللّهِ فَقَدْ عَبَدَ اللّهَ وَ اِنْ کانَ النّاطِقَ یُؤَدّى عَنِ الشَّیْطانِ فَقَدْ عَبَدَ الشَّیْطانَ.»ـ وسائل الشیعه، ابواب صفات قاضى، باب 10، ح 9 و 13.

کسى که به گوینده‌اى گوش فرا دهد، او را پرستش کرده است. پس اگر گوینده از طرف خدا باشد، خدا را پرستش کرده و اگر از طرف شیطان باشد، شیطان را پرستش کرده است.

نکته‌اى را که نباید در تنظیم و اجراى برنامه، از نظر دور داشت، رعایت اصل تدریج و اعتدال است؛ یعنى هیچ گاه نباید فشار طاقت فرسایى را بر خود تحمیل کنیم؛ زیرا علاوه بر این که موجب عصیان و سرکشىِ نفس مى‌شود؛ ممکن است زیان‌هاى بدنى یا روانىِ جبران ناپذیرى را به بار آورد. بنابراین، خوب است در طرح برنامه، با شخص آگاه و قابل اعتمادى مشورت کنیم. نیز از طرف دیگر، نباید در اجراى برنامه‌هاى حساب شده، سستى رواداریم و براى ترک آن‌ها بهانه جویى کنیم؛ زیرا تأثیر قابل توجه این برنامه‌ها در ادامه آن‌ها است. و در هر حال، باید اعتمادمان به خدا باشد و توفیق خود را از او بخواهیم.

منبع: